Timlilit : Tadiwennit akked Amar Tafat
Tadiwennit akked Amar Tafat

Tasekla ablug : Amar tafat, azul fell-ak. Turiḍ yiwen n ungal "abrid n tafat", turiḍ daγen ammud n tullisin "amusnaw" akken id-tessufγeḍ tamedyazt-ik deg yiwen n wammud iwumi tsemmaḍ "awal nsen" rrif n yiwen n udlis nniḍen "taddart tazelmaḍt". Akka ihi nezmer ad d-nini belli ulac agemmaḍ anda ur terriḍ aḍar-ik. Ini-aγ, d acu ik-idegren γer tira ?

Amar Tafat : Tamezwarut, azul d ameqran fell-ak ay uḥdiq, s tumert id-rriɣ tiririt i "Tsekla Canalblog". Ihi, ma d ayen iyi-ideggren γer tira-inu s umata, ur issewham ara, imi di temẓi-inu, lliɣ ttalmadeɣ asekkil n tefṛensist deg yiseggasen n 70, d tina i yesɛan azal imir-n, di taɛṛabt ur ẓwiṛeɣ ara nezzeh, maca tafṛensist, zgiɣ d nekk i tt-ittawin d amezwaru, asmi neqqar deg uɣerbaz amenzu, akken armi d iseggasen n tmanyin, imir dɣa i teṭeṛḍeq tegrawla n tmaziɣt, ulac win ur nuki ara s temsalt-a imir-n, ihi 20 yebrir, issaki-aɣ-d s umata imaziɣen, aqcic, taqcict, argaz, tameṭṭut. Imir-nni i nessen azal n Lmulud n At Maɛmmeṛ, d Kateb Yasin, d Saɛid Sadi, d wiyaḍ. Imiren nekk ad sɛuɣ azal n 16 iseggasen, yufa-yi-d wakud mmdeɣ ciṭṭuḥ, sneɣ akka kra n tmucuha d isefra, iyi-yesselmed baba, i lemdeɣ daɣen γer yemɣaren nneɣ mi ttɣimaɣ ɣur-sen di tejmaɛt nneɣ, ladɣa imɣaren nneɣ ulac tamsalt i ɣef ur d-ttalsen, irna d iḥeddaden n wawal, ssnen ad suddsen awal, awal nnsen ẓid am tamemt, d aymi ittṛeṣṣi deg walaɣ. Talluft-a n yimɣaren d imawlan, rnu-tt γer uɣerbaz. Rnu-d talluft nniḍen yesɛan tafat ugar, tagi d tin n yemyura nneɣ imaziɣen, amedya Dda Lmulud n At Maɛmmeṛ, ulac amaziɣ ur iḥuzz ara s tira-s. Imir-nni ulac tasɣunt neɣ ungal ur ɣriɣ, mi sliɣ yis ad t-id-nadiɣ, ad t-id-aɣeɣ, neɣ ad t-id-ttreɣ, ladɣa idlisen mechuṛen ttwassnen am Askuti n Saɛid Sadi, am Fafa (ungal) n Ṛacid Allic, adlis ɣef Ccix Muḥend d win n isefra Iqbuṛen n Lmulud n At Maɛmmeṛ. Di 1990, llint tewwura nezzeh, akken ad neqdec, nulfant-d tdukliwin tidelsanin, d Wgraw Adelsan Amaziɣ, ladɣa wagi yugar-iten s umata, acku yesɛa taɣulin gerzent s waṭas, yesɛa aṭas n imusnawen daxel (d ayen isseḥzanen imi ur d-igri ara), yesɛa arraz n Lmulud n At Maɛmmeṛ id-isuddus yal aseggas. Arraz-agi irna-yi-d affud ameqqran di tira-inu, mi kecmeɣ deg wegraw ufiɣ illel n tmussni d tmussniwin, aṭas i lemdeɣ deg wegraw adelsan amaziɣ, ɣas ini azal n 10 iseggasen. Serseɣ adlis amezwaru d anaɛruḍ di tmussni-w , ur d-iwwi ula d kra, rniɣ serseɣ tikelt nniḍen adlis id-tenniḍ "Abrid n Tafat", wagi yewwi-d arraz amenzu. Ihi, seg imir-nni uɣaleɣ serḥeɣ di tira ur d-ttwaṭṭafeɣ, win γer win armi ssawḍeɣ 4 yedlisen, akken llan yedlisen-iw zran deg uɣeṛbal n warraz, yal wa ɣur-s ammur-is n usebɣes. D wagi i d abrid iyi-yessufɣen ar tira s umata.

Ad d-nebdu ihi ameslay γef tmedyazt-ik, amek tebda d anwa imedyazen iqbayliyen uγur d-tugmeḍ tayri n ufyir ?

Tmedyazt-iw tuṣka ɣef llsas, am wakken ttuṣkan axxam, maca ur tuṣka ara ɣef wulac (ɣef waru). Tamedyazt s umta s yisem-is d aẓṛef aqbuṛ, ɣur-k ad ak-yini walebɛaḍ sɣur-i id-tuɣal ! Tella di yal tallit, di yal tutlayt, di taɛṛabt, tafṛansist d tutlayin nniḍen. Yal amedyaz d aḍu id-isuḍen fell-as, anagar netta i yeẓran. Wa yeɣra adlis n tmedyazt yuɣal yessefruy, wa yesla i tmedyazt γer yemɣaṛen id-ittalsen, wa yeɣra ayen nniḍen tekka-as-d syen... Rnu-as tayri d tigzi, amdan ma yella fessus uqerruy-is, ad yuɣal d amedyaz. Abaɛda tayri, ma triḍ taɣawsa seg ul-ik, ɣas d laɛǧeb, anagar aggaḍ ara tawḍeḍ ɣur-s. Nekkini akka i uɣaleɣ d amedyaz. Ma yella d imedyazen n teqbaylit i ttraɣ s waṭas, am wakken is-yenna Yusef U Qasi : "Cwiṭ nettɛeddi fell-as, ma d aṭas ur t-nettaǧǧa, ammer win iteddun meɣrur."
Imedyazen ttraɣ s waṭas, d isefra nsen lemdeɣ udfen deg wallaɣ-iw, sya ɣer da ttasen-d ɣer yimi-w qqareɣ-ten-id, war ma uḥtameɣ, wid n Yusef u Qasi, Si Muḥ u Mḥend, Ccix Muḥend, Dda Ɛebdella Ḥamman, Lunis At Mangellat, Lunas Matub, artg. Ad iyi-surfen wid-ak ttuɣ.

Ad d-nuγal γer tesrit (la prose), d acu n umekkan teṭṭef deg tira-inek ? Anda tettafeḍ iman-ik deg-s neγ di tmedyazt ?

Tasrit d yiwen n ṣṣenf aqbuṛ n wamek ara d-tessiwleḍ awal, am tmedyazt. Qqaren-as tamedyazt timserreḥt, aṭas iwumi selleɣ sawalen-tt seg yimedyazen-agi imaynuten, maca nekk ur tt-sexdameɣ ara s waṭas, am Dda Ɛebdella Ḥamman, ɣas ini d tasrit id-itteffɣen deg yimi-s, ula ma yettmeslay. Nekk ttraɣ aṭas ad geɣ tiqsiḍin n tmedyazt s isefra iṭẓaten, amedya, taqsiṭ ad tesɛu mraw n itẓaten, ttagaɣ daɣen imseddisen. Ad d-sfehmeɣ, d akken, di tmedyazt nneɣ llant snat n tewsatin i nessexdam, ama s usefru aɣezzfan neɣ s uwezzlan, tella tewsit n AB (le distique), tella tewsit n AAB (le tercet), talɣiwin-agi nezmer ad tent-naf ula di tutlayin nniḍen, amedya di taɛṛabt, aṭas n imedyazen d icennayen i yessawalen yis-sent, abaɛda asefru busin (le distique), wagi sexdamen-t s waṭas, acku yeshel ugar n bukrad (le tercet). Maca, ur yelli kan γer talɣa γer issiked wemdan, ad nessiked s waṭas ar tɣara n teqsiḍt, d usuddes n wawal, d teswiṛa n usefru, asefru yessefk ad ittwafham, teswiṛa-s yessullef ad tt-naɛqel, mačči ad nettmeslay i yiman nneɣ, γer deqqal ad naf asefru iqleb wudem-is ar daxel, win ara as-islen ur ifehhem kra, dɣa ad t-yeǧǧ, ad yaẓẓay fell-as, ur ittaṭṭaf deg-s kra. Ayen akk ssneɣ seffraɣ fell-as, ɣef tmetti, ɣef ugama, ɣef tejmilt, ɣef tayri, ɣef umezruy, ɣef tmurt, ɣef temnaṭ, artg.

Tasekla taqbaylit (neγ tamaziγt s umata), deg udaynin neγ di takana ?

Tuttra-agi taɛǧeb-iyi s waṭas, imi tewteḍ-d s tiṛaǧelli, tesseḍseḍ-iyi-d maḍi. Acu ad ak-d-iniɣ ? Tasekla nneɣ tebda la tettili, axiṛ n iseggasen yezrin, maca wid yeqqaṛen idlisen i ulac s waṭas, d wagi i d ugur n wedlis d umyaru d umaẓrag. Lemmer wid-ak id-itteffɣen γer iberdan ɣef tmaziɣt ad ttaɣen akk idlisen n tmaziɣt, ad ten-qqaren, tili ad yekker ssaɛd-is yiwwas, d aya i nessaram tura, ad tecbu tutlayin nniḍen id izzin. Maca akken ibɣu yili, imussnawen imaziɣen di yal taɣult, mazal la qeddcen s wul d nnif (akken qqaren : "nnif u lexṣaṛa"), ama s idlisen, ama s wallal-agi amaynut, amedya "internet". Abaɛda "l'internet"-agi, s ufella-agi i yessefk ad nesselḥu tira nneɣ s umata, s iblugen tzemmreḍ ad tesferkeḍ aṭas n taɣulin, d acu kan yessefk ad ilin izerfan n umyaru, am l'ONDA deg umedya tezmer ad d-tger afus deg wannect-a. Ma d ayen yerzan inaẓuṛen di tira, ismawen yettwassnen banen, wiyaḍ daɣen s umekkan nsen. Amahil n tsekla cubaɣt ar isersi n imsewwi (le menu du cuisinier), ma yella s waman kan ara d-teww lmakla, ur tettmačča ara, llan 14 n isafaren ad as-ten-terreḍ, d wayen akk iṭṭafaren isewwi,... akken daɣ ula d tasekla. Ur yeɛdil ara am akken ara ad yaru win ijerrben, am wakken d tiḥkayin kan, qqaren-ak: "tter imjeṛṛeb, ur tetter amejjay".

Ahat tettmagareḍ iγeblan deg usufeγ n idlisen-ik. Ḥku-aγ-d.

Amdan yessefk ad imeslay tidet, ur zmireɣ ara ad d-wteɣ deg imaẓragen n yedlisen, imi ulac win iwumi serseɣ adlis-iw yerra-iyi-t-id. Yessefk qbel ad suddseɣ akken yessullef idlisen-iw, imir ad ten-serseɣ, imir ad ẓṛeɣ d acu ara d-inin. Ayen meṛṛa id-ssuffɣeɣ ad yili ɣrant medden, ayen nniḍen slan-as, amedya iḍrisen id-ssuffɣeɣ deg yeɣmisen deg yiseggasen n 90 armi d 2000, rniɣ skelseɣ aḍebsi n wazal n 54 isefra d teqsiḍin ɣef yal asentel, wagi iban-d di yennayer 2011, yettawi azwel "Awal nnsen". Tura akka la mehleɣ aṭas deg internet s iblugen (blogger, google+, blog4ever, facebook ), ɛeddaɣ-d aṭas n tikkal di ṛadyuwat d tilibizyu n tmaziɣt, abaɛda Ṛadyu tis snat, aṭas n tikkal id-sawleɣ isefra-w dina, segmi tella tedwilt n Rabaḥ Gerruj alama d tura.

D acu i tettheggiḍ sya ar sdat ama d tamedyazt ama d tasrit ?

Ma sawḍeɣ ad suddseɣ ungal-iw "Abrid n tafat", d win i sarmeɣ ad d-ssuffɣeɣ acku kullec d nekk i t-ixeddmen s ufus-iw, ur sɛiɣ ara amaray (secretaire) i iyi-yettallen di tira-inu, daymi i graɣ akka, riɣ diɣen amahil n tɣara, ulac am wayen ara teggeḍ s ufus-ik. Ihi ad d-nini kan : ad nwali.

Tanemmirt imi iγ-d-terriḍ γef isteqsiyen-agi. Ad ak-nini tanemmirt. Ad neğğ awal aneggaru i umedyaz.

Awal n umedyaz yessefk ad yaɣ adrid n tidet, ur yelli d win n tkerkas. Seg zik amedyaz iṣeḥḥan inum ilɣi, tewɛer-as tudert, ɣas ulama tecbeḥ tudert-is, maca yettaf-d iɛekkuren sdat-s, ur ittaweḍ ara γer wayen issaram alama i tt-icrew merriɣet. Melmi teddiḍ ad tekkreḍ ad teɣliḍ, tikwal ad ak-ḍeṛṛfen, tikwal ad ak-stixren deg ixeddim-ik, negguma ad necbu urbiḥen, mazal-aɣ di tmeqlac n zik-nni,"d tiyita n weqjun di ṭṭlam". Nessarem lxiṛ ar zdat. Akka ara nemyuǧ s talwit, tanemmirt ay izem.

Amar Tafat - amedyaz aqbayliAmar Tafat - amedyaz aqbayli